واجبات نماز ، انواع نماز واجب و مستحبی ( نوافل ، نماز شب و ... ) و احکام مرتبط

واجبات نماز - واجبات نماز، يازده چيز است :
اول : نيّت
دوم : قيام
سوم : تكبيرة الاحرام ، يعنى « اللّه اكبر » گفتن در اول نماز
چهارم : ركوع
پنجم : سجود
ششم : قرائت
هفتم : ذكر
هشتم : تشهد
نهم : سلام
دهم : ترتيب
يازدهم : موالات ، يعنى پى در پى بودن اجزاى نماز .
بعضى از واجبات نماز، ركن است و بعضى ديگر غير ركن :
اركان نماز
نيّت
قيام
تكبيرة الاحرام
ركوع
سجود ( دو سجده )
غير اركان نماز
قرائت
ذكر
تشهد
سلام
ترتيب
موالات
فرق بين اركان نماز و غير اركان :‌ اگر انسان اركان نماز را بجا نياورد و يا اضافه كند، عمداً باشد يا اشتباهاً، نماز، باطل است ، ولى غير اركان را اگر اشتباهاً كم يا زياد كند، نماز باطل نيست .

نمازهاى واجب
نماز واجب شش گونه اند: ۱.نمازهاى يوميّه : نماز يوميّه (شبانه روز) و آنچه ملحق به آن است مانند نماز جمعه ، نماز احتياط، نماز قضا و نمازى كه نماز گزار دوباره آن را اعاده مى كند
نماز صبح ( دو ركعت )‌ : وقت نماز صبح، از اذان صبح است تا طلوع آفتاب و بايد در اين فرصت خوانده شود.
نماز ظهر( چهار ركعت ) و نماز عصر ( چهار ركعت ) :‌ وقت نماز ظهر و عصر، از نيمروز (ظهر) است تا مغرب، که نمازگزار بايد در اين فاصله، ابتدا نماز ظهر را بخواند و پس از آن، نماز عصر را.
نماز مغرب ( سه ركعت )‌ و نماز عشا ( چهار ركعت ) :‌ از اذان مغرب – که کمي بعد از غروب آفتاب است – تا نيمه شب، وقت نماز مغرب و عشا است و بايد نماز مغرب، قبل از عشا خوانده شود.
بهتر است انسان، نماز را در اول وقت بخواند، و هرچه به اول وقت نزديکتر باشد ثواب بيشتري دارد. اگر کسي نمازهاي خود را در وقت تعيين شده نخواند گناه کرده و بايد بعداً به نيت "قضا" بخواند.
وقت نمازهاي غير هميشگي (که در زمان هاي مخصوص واجب شود) :
1- نماز آيات : زماني واجب مي شود که زلزله شود يا خورشيد و يا ماه بگيرد (کسوف يا خسوف شود). همچنين اگر رعد و برق شديد شود يا بادهاي سياه و سرخ بوزد که بيشتر مردم بترسند.

دستورالعمل نماز آيات :

نماز آيات دو ركعت است و در هر ركعت پنج ركوع دارد. دستور آن نيز اين است كه انسان بعد از نيت تكبير بگويد و يك حمد و يك سوره تمام بخواند و به ركوع برود و سر از ركوع بردارد و دوباره يك حمد و يك سوره بخواند. باز به ركوع برود تا پنج مرتبه ، بعد از بلند شدن از ركوع پنجم ، دو سجده نمايد و برخيزد. ركعت دوم را هم مثل ركعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد.
2- نماز ميت : وقتي واجب مي شود که فرد مسلماني از دنيا برود. اگر حتي يک نفر هم بر مرده نماز بخواند کافي است.
3- نماز طواف:‌ دو رکعت است و بعد از طواف خانه خدا، در حج يا عمره واجب مي شود.
4- نماز قضاى پدر : كه بر پسر بزرگتر واجب است، و همين طور مادر بنا بر احتياط واجب.
5- نماز نذر:‌ اگر کسي نذر کند که نمازي بخواند، بايد به آن نذر عمل کند و اگر وقت مخصوصي را براي آن مشخص کرده، بايد در همان وقت بخواند.

نماز جمعه :

دو ركعت است و مثل نماز صبح مى باشد. اين نماز داراى دو قنوت است . قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است . نماز جمعه داراى دو خطبه است كه مانند اصل نماز، واجب بوده و بايد توسط امام جمعه ايراد شود. بدون اين دو خطبه ، نماز جمعه محقق نمى شود و واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند .

احکام نماز عید قربان و فطر :‌

نماز عید فطر
نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام زمان علیه السلام واجب است و باید به جماعت خوانده شود، و در زمان ما که امام علیه السلام غایب است مستحب می باشد. و احتیاط واجب آن است که آن را به جماعت نخوانند، ولی به قصد رجاء مانع ندارد . و چنانچه ولی فقیه یا مأذون از طرف او اقامه جماعت نماید، اشکال ندارد . وقت نماز عید قربان از اول آفتاب روز عید است تا ظهر .
نماز عید فطر و قربان دو رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره باید پنج تکبیر بگوید، و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم تکبیری بگوید و به رکوع رود و دو سجده بجا آورد و برخیزد، و در رکعت دوم چهار مرتبه تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد .
در قنوت نماز عید قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را به قصد امید ثواب بخوانند: "اللهم اهل الکبرياء و العظمة و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو و الرحمة و اهل التقوی و المغفرة اسألک بحق هذا اليوم الذی جعلته للمسمين عيدا و لمحمد صلی الله عليه و آله ذخرا و شرفا و کرامة و مزيدا اَن تصلی علی محمد و آل محمد و ان تدخلنی فی کل خير اخلت فيه محمدا و آل محمد و ان تخرجنی من کل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد صلواتک عليه و عليهم اللهم انی اسألک خير ما سألک به عبادک الصالحون و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون . "
سجده سهو چيست ؟
براى پنج چيز بايد بعد از سلام نماز، دو سجده سهو به دستورى كه گفته خواهد شد بجا آورد : اوّل : در بين نماز، سهواً حرف بزند. دوم : جايى كه نبايد نماز را سلام دهد، مثلاً در ركعت اوّل، سهواً سلام بدهد. سوم : يك سجده را فراموش كند. چهارم : تشهّد را فراموش نمايد. پنجم : در نماز چهار ركعتى، بعد از سجده دوم شك كند چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت .
كيفيت سجده سهو : بعد از سلام نماز، نيّت سجده سهو كند، پيشانى را بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است، بگذارد و بگويد: « بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ صَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ » يا بگويد: « بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد » ولى بهتر است بگويد: « بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ ». سپس بنشيند و دوباره به سجده رود و يكى از ذكرهايى كه گفته شد بگويد و بنشيند، تشهّد بخواند و سلام دهد .

شكيّات نماز : شكيات نماز 23 قسم است : هشت قسم آن شك هائى است كه نماز را باطل مى كند و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد، و نه قسم ديگر آن صحيح است.
Click the image to open in full size.
نوافل :
نمازهای مستحبی زیاد است كه آن ها را « نافله» گویند و بین نمازهای مستحبی به خواندن نافله های شبانه بیشتر سفارش شده و آن ها در غیر روز جمعه، سی و چهار ركعتند كه :
- نافله نماز صبح : دو ركعت نافله صبح می باشد كه قبل از نماز صبح خوانده مي شود.
- نافله نماز ظهر : هشت ركعت ( چهار نماز دو ركعتي همانند نماز صبح مي باشد. ) كه قبل از نماز ظهر خوانده مي شود.
- نافله نماز عصر : هشت ركعت ( چهار نماز دو ركعتي ) قبل از نماز عصر خوانده مي شود.
- نافله نماز مغرب : چهار ركعت نافله مغرب ( دو ركعت نماز غفيله كه كيفيت آن در ادامه توضيح داده مي شود. و همچنين يك نماز دو ركعتي ديگر كه كيفيت آن نيز در ادامه آمده است . )
- نافله نماز عشا : دو ركعت نافله عشا نشسته خوانده می شود و روی هم یك ركعت محسوب می گردد.
- نافله نماز شب : یازده ركعت نافله شب كه كيفيت آن نيز در ادامه خواهد آمد.

کیفیت نماز غفیله

درباره کیفیت اقامه این نماز مستحبی، امام صادق علیه السلام چنین فرموده است : کسی که می خواهد بین نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز بخواند؛ در رکعت اول بعد از سوره حمد بگوید :
« وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِـباً فَـظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادی فِی الظُّـلُماتِ أَنْ لا إِلـهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِـينَ * فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَـجَّيـْْناهُ مِنَ الغَمِّ وَکَذ لِکَ نُـنْجِی المُـؤْمِنِـينَ .» (انبیاء/ 88 و 87 . )
و در رکعت دوم بعد از سوره حمد بگوید :
«وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلاّ هُوَ وَيَعْلَمُ ما فِی البَرِّ وَالبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاّ يَعْلَمُها وَلا حَبَّةٍ فِی ظُلُماتِ الأَرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا يابِسٍ إِلاّ فِی کِتابٍ مُبِـينٍ .» ( انعام/ 59 . ) و پس از فراغت از قرائت، دستهایش را بلند کند و بگوید :
« اَللّهُمَّ إِنّی اَسْئَلُکَ بِمَفاتِحِ الْغَيْبِ الَّتی لا يَعْلَمُها اِلاّ اَنْتَ اَنْ تَصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تَفْعَلَ بی کَذا وَ کَذا و به جای کذا و کذا حاجات خود را بگوید و سپس بگوید: « اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِیُّ نِعْمَتی وَالْقادِرُ عَلی طَلَبَتی تَعْلَمُ حاجَتی فَأَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ لَمّا قَضَيْْتَها لی .»
خداوند خواسته های او را [اگر مصلحت باشد] عطا می کند.

نماز مستحبی دیگر

ناگفته نماند که به غیر از نماز غفیله که بین نماز مغرب و عشا خوانده می شود، دستور به خواندن نمازهای دیگری نیز رسیده است. از جمله اینکه، هنگام وفات رسول خدا صلی الله علیه و آله ، امام علی علیه السلام به حضرت عرض می کند: به ما وصیتی کنید حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله می فرماید :
شما را به دو رکعت نماز توصیه می کنم که بین مغرب و عشاء [با این کیفیت خوانده شود]: در رکعت اول، حمد و ] سپس [اذا زلزلت الارض را سیزده بار بخوانید. در رکعت دوم، حمد و ] سپس [قل هو اللّه احد را پانزده مرتبه بخوانید. پس هر که در ماه این نماز را بخواند ؛ در زمره متقین قرار می گیرد و هر که در هر سال این نماز را بخواند در ردیف محسنین است و هر که در هر جمعه یک بار بخواند، از نمازگزاران محسوب می شود. و هر که در هر شب این نماز را قرائت کند، در بهشت با من خواهد بود. ( یعنی من بهشت را برای او ضمانت می کنم ) و ثواب این نماز را غیر از خدای جهانیان کسی نمی تواند شمارش کند.

تأكید بر نافله ها
در اسلام تأكید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثواب های زیادی نیز برای آن منظور گردیده است كه شمارش آنها، از حوصله خارج است. در اینجا تنها به ذكر یك روایت تبرّك می جوییم : رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود:
«إنّ للقلوب إقبالاً‌ و إدباراً فإذا أقبلت فتنفّلوا و إذا أدبرت فعليكم بالفريضه»
دل ها را آمادگی و بی رغبتی است ؛ هرگاه آمادگی داشتند، نافله بخوانید و اگر بی رغبتی نشان دادند برشما باد كه بر نماز واجب بسنده كنید.

فلسفه نوافل
می دانیم كه هر كار مستحبی اعم از نماز و غیر آن، عملی است كه برای استحباب آن از سوی شرع حكمتی وجود دارد و داوطلبانه، به دلخواه شخص انجام می گیرد كه در این صورت پاداش نیكو دارد و اگر هم انجام ندهد، عقاب و عذابی در كارنیست. در اینجا این سؤال پیش می آید كه فلسفه و علت تشریع كارهای مستحب از جمله نمازهای نافله چیست؟ در پاسخ گوییم چنین كاری دو علّت مهم و اساسی داشته است:
الف ـ تأكید بر حفظ نمازهای واجب : نمازهای مستحبی، نمازهای واجب را در برابر گردباد های اهمال و سهل انگاری محافظت می كنند و قصد وسوسه و دستبرد شیطان به وسیله آن ها شكسته و دفع می گردد. به عبارت دیگر، نمازهای مستحبی سبب تقویت نمازهای واجب در برابر آسیب ها و حوادث احتمالی است.
نكته دیگر اینكه وضع نمازهای مستحبی، لطف و عنایتی است از جانب خدا برای بندگان، به این بیان كه بیشتر مردم در بجای آوردن نمازهای واجب، از نظر آداب و شرایط پذیرش و گزاردن نمازی خداپسند، كوتاهی می ورزند، از این رو، خداوند، نمازهای نافله را راه جبران این نقیصه قرار داده است: شخصی به نام «ابوبكر» گوید: «حضرت امام باقر ـ علیه السلام ـ از من پرسید: آیا می دانی نمازهای مستحب برای چه وضع شده است؟ عرض كردم: فدایت شوم نمی دانم. فرمود: «لِأَنَّهُ إِنْ كان فِی الْفَريضَهِ نُقْصانٌ قُضِيَتِ النّافِلَهٌ عَلَی الْفَريضَهِ حَتّی تَتُمَّ» برای اینكه اگر در نماز واجب كمبودی باشد، نافله آن را جبران كند، تا كامل شود.
امام كاظم ـ علیه السلام ـ نیز فرمود:
«إِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالی أَتَمَّ صَلاهَ الفَريضَهِ بِالصَّلاهِ النّافِلَهِ وَ أَتَمَّ صِيامَ الْفَريضَهِ بِصِيامِ النّافِلَهِ» خداوند بزرگ، نماز واجب را با نماز نافله و روزه واجب را با روزه مستحب كامل كرده است.
ب ـ باز بودن مسیر تكامل : تشریع انواع عبادت ها در ادیان الهی برای تكامل و تقرّب انسان به خدا صورت گرفته است كه عبادت های واجب، حدّ ضروری و لازم آن است و هر كس مكلّف است با انجام آن خود را به چنین مرزی برساند. از طرف دیگر، برای آنكه مؤمن توقّف نكند و راه تقرّب بیشتر به رویش باز باشد، عبادتهای اختیاریِ فراوانی فرا روی او قرار گرفته تا بتواند بدین وسیله سیر تكاملی خویش را ادامه دهد پس هر كه عبادتش بیشتر باشد، تقربش بیشتر است. شاهد این گفتار، سخن امام كاظم ـ علیه السلام ـ درباره قرآن است: «... دَرَجاتُ الْجَنَّهِ عَلی قَدْرِ اياتِ الْقُرْآنِ يُقالُ لَهُ اقْرَأْ وَ ارْقَ فَيَقْرَاُ ثُمَّ يَرْقی...» درجات بهشت به تعداد آیه های قرآن است. به او (مؤمن) گفته می شود (آیه های قرآن را) بخوان و بالا برو، او هم می خواند و بالا می رود.
حضرت رضا ـ علیه السلام ـ در این راستا فرمود: «بدانید كه نمازهای نافله به خاطر تفاوت مردم در توانشان تشریع شده است؛ زیرا برخی از برخی، قوی ترند، نمازهای واجب برای پایین ترین سطح وضع شده، سپس مستحبات در پی آن آمده است تا قوی و ضعیف در حد توانشان عمل نمایند، بنابراین هیچ كس فراتر از توانش مكلّف نشده است... همچنین است روزه و حج و برای هر واجبی، مستحبی بدین معنا وجود دارد.
تجلّی عشق به معبود
پس از آنكه مؤمن طعم شیرین عشق الهی را در نمازهای واجب چشید در پی ارتباط بیشتر با معبود خویش به دامن مستحبات چنگ می زند و برای جلب توجّه معشوق بی همتا، هدیه گرانقدر و زیبایی به نام «نماز مستحبی» را پیش كش می آورد. حضرت رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: «حَسِّنُوا نَوافِلَكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّها هَدِيََّهٌ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ» نمازهای نافله را زیبا ادا كنید و آگاه باشید كه آنها هدیه ای به پیشگاه خدای بزرگ است.

نماز وحشت
مستحب است در شب اوّل دفن، دو ركعت نماز وحشت براى ميّت بخوانند، به اين صورت: در ركعت اول، بعد از حمد يك مرتبه آية الكرسى و در ركعت دوّم، بعد از حمد ده مرتبه سورهٴ قدر: (إنّا أنزلنا) و بعد از سلام نماز بگويند: (اللّهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ ابْعَثْ ثَوابَها إلىٰ قَبْرِ فُلانٍ) و به جاى كلمهٴ (فلان) اسم ميّت را بگويند. ميتوان نماز وحشت را، در هر موقع از شب اوّل دفن خواند، ولى بهتر است در اوّل شب، بعد از نماز عشا خوانده شود. اگر بخواهد ميّت را به شهر دورى ببرند، يا به جهت ديگرى دفن او تاخير بيفتد، نماز وحشت را شب اول مرگ او بخوانند.

نماز جعفر طيّار(ره‌ )
بهترين وقت انجام اين نماز، در ابتداى روز جمعه است، هرچند در ديگر اوقات شب و روز نيز مى توان خواند .
نماز جعفر دو تا دو رکعتی است که هر کدام دارای تشهد و سلام مستقل می‏باشد که مجموعاً چهار رکعت می‏شود. در رکعت اول بعد از حمد سوره «اذا زلزلت» خوانده می‏شود و در رکعت دوم پس از حمد سوره «والعادیات» خوانده می‏شود و در رکعت سوم؛ یعنی رکعت اول نماز دوم پس از حمد سوره «اذا جاء نصرالله» و در رکعت چهارم پس از حمد «قل هو الله احد» خوانده می‏شود و در هر یک از رکعت‏ها بعد از حمد و سوره پانزده مرتبه «سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله والله اکبر» و در رکوع هر رکعت همین ذکر را ده مرتبه و پس از سر برداشتن از رکوع ده مرتبه و در سجده هر رکعت ده مرتبه و هنگام برداشتن سر از سجده‏ها نیز ده مرتبه همین ذکر تکرار می‏شود که مجموعا سیصد مرتبه می‏شود.دعاهایی نیز در ضمن نماز و بعد از آن وارد شده که خواندن آن خوب است (به مفاتیح مراجعه نمایید ) .
هر چند اين نماز مستحبي است يعني هر مؤمني كه داراي فراغت باشد با توجه به آيه ي شريفه 7 و 8 سوره ي مباركه « الشرح » « فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ - وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَبْ » يعني : پس چون فراغت يافتي به عبادت در كوش و با اشتياق به سوى پروردگارت روى آور.
مي توان اين قبيل عبادات مستحب را به جاي آورد. مسلم اگر جايي يك كار واجبي باشد البته كه واجب اولويت بر مستحبي خواهد داشت يعني مثلاً‌ اگر براي ما كسب روزي لازم باشد آن وقت نمي توانيم مشغول خواندن نماز جعفر طيّار باشيم. اين قبيل عبادات همان طور كه ذكر شد براي اوقات فراغت است كه انسان خود را از شرّ شيطان حفظ و از اين كه وقت خود را بيهوده صرف كند جلوگيري مي نمايد و مشغول اين قبيل عبادات مي شود.

نماز شب
در میان نوافل روزانه، ماهانه و سالانه، نماز شب از فضیلت بیشتری برخوردار است كه قرآن و روایات بر آن تأكید فراوان دارند. قرآن مجید با لحن بسیار شوق آور از شب بیداران زنده دل یاد كرده، می فرماید : «تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ» از بستر خواب پهلو تهی كنند، پروردگارشان را با بیم و امید بخوانند و از آنچه روزیشان كرده ایم انفاق كنند.
مرحوم طبرسی از امام باقر و امام صادق ـ علیهما السّلام ـ نقل   می كند كه : « منظور از مؤمنان در این آیه شب زنده دارانی هستند كه برای اقامه نماز شب از بستر گرم خویش بر می خیزند. آن گاه قرآن مجید از پاداش بزرگ و نفیسی كه خداوند به زاهدان شب عنایت می كند، خبر داده، می فرماید:«فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْيُنٍ جَزاءً بِما كانُوا يَعْمَلُونَ» هیچ كس نمی داند كه در ازای كاری كه انجام داده اند، چه (پاداش مهم) و چشم روشنی ای برای آنها نهفته شده است.
حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ در تفسیر این آیه شریفه فرمود: «ما مِنْ حَسَنَهٍ إِلاّ وَ لَها ثَوابٌ مُبَيَّنٌ فِی الْقُرْانِ إِلّا صَلاهُ اللَّيْلِ فَإِنَّ اللهَ عَزَّ اسْمُهُ لَمْ ُيُبَيِّّنٌ ثَوابَها لِعِظَمِ خَطَرِها قالَ: فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ» هیچ كاری نیكی نیست جز آنكه پاداشش در قرآن بیان شده است مگر نماز شب كه خداوند به خاطر عظمت شأن آن ثوابش را برملا نكرده و فرموده است: فَلا تَعلَمُ نَفس». ممكن است دراینجا این سؤال پیش آید كه چرا پاداش عظیم نماز شب مخفی نگاه داشته شده است؟ این سؤال را به سه شكل می توان پاسخ داد:
1. كارهای ارزشمند و عظیم چنان است كه حقیقت آنها به سادگی قابل درك نیست، درعین حال پنهان داشتن پاداش آنها نشاط انگیزتر است.
2. قرّه العین و چشم روشنی، آن قدر بزرگ و گسترده است كه دانش انسان از رسیدن به تمام خصوصیات آن ناتوان است.
3. چون «نماز شب» مخفیانه و دور از چشم دیگران انجام می گیرد، پاداش آن نیز پنهان و دور از چشم مردمان است.
برخی از آثار نماز شب
با اینكه همه پاداش اخروی نماز شب برای ما درك كردنی نیست، ولی معصومین ـ علیهم السلام ـ از برخی آثار دنیوی و اخروی آن ما را مطلع كرده اند كه توضیح آن در زیر می آید:
رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود : «إنّ قيام اللّيل قربة إلی الله و تكفير السّيئات و منهاه عن الاثم و مطرده الدّاء فی الجسد» همانا نماز شب : 1. نزدیكی به خداست. 2. جبران كردن گناهان است. 3. باز دارنده از گناه است. 4. دفع كننده درد بدن است. 5. درسخنی دیگر فرمود: «من صلّی باللّيل حسن وجهه بالنّهار» هر كس نماز شب بخواند، چهره اش در روز نیكو (نورانی) می شود. 6. رزق روز را تضمین می كند؛ چنانكه شخصی خدمت آن حضرت آمده، بگونه ای عرض نیاز كرد كه گویا به نان شب محتاج است. امام پرسید : آیا نماز شب می خوانی؟ پاسخ داد آری، حضرت رو به یاران خویش كرده فرمود: «كذب من زعم أنّه صلّی باللّيل و يجوع بالنّهار إنّ الله ضمّن بصلاه اللّيل قوت النّهار» كسی كه ادعا می كند نماز شب خوانده و در روز گرسنه مانده است، دروغگوست؛ زیرا خداوند به وسیله نماز شب روزی روز را تضمین كرده است. 7 و 8 و 9ـ چهره را زیبا می سازد غم را می زداید و دیده را جلا می دهد، چنان كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ درباره این سه اثر فرمود: «صلاه اللّيل تحسن الوجه و تذهب بالهمّ و تجلوا البصر» نماز شب چهره را نیكو می كند و غم را می زداید و دیده را جلا می دهد. 10. بهشت، پاداش آن است. رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ هنگام ارتحال به ابوذر فرمود: «يا أباذرًّ! إحفظ وصيّّه نبيّك تنفعك، من ختم له بقيام اللّيل ثمّ مات فله الجنّه» ای ابوذر سفرش پیامبرت را حفظ كن كه برایت سود آور است: هر كس آخر كارش با نماز شب باشد و بمیرد، بهشت برای اوست.
كیفیت نماز شب
نماز شب مجموعاً یازده ركعت است:
1. هشت ركعت آن، كه دو ركعت، دو ركعت، مانند نماز صبح خوانده می شود و چهار دو ركعتی آن به نیت نماز شب می باشد.
2. دو ركعت نماز شفع : بهتر است در ركعت اول آن بعد از حمد، سوره «ناس» و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره «فلق» خوانده شود.
3. یك ركعت نماز وتر: بعد از حمد سه بار سوره «توحید» و یك بار سوره «فلق» و یك بار سوره «ناس» بخوانیم و می‌توان یك سوره تنها خواند، سپس دستها را برای قنوت به سوی آسمان بالا می بریم و حاجات خود را از خدا    می خواهیم و برای چهل مؤمن دعا می كنیم.
و طلب مغفرت می كنیم و هفتاد مرتبه می گوییم: «استغفرالله ربّی و اتوبُ الیه». از پروردگار خود طلب آمزرش و مغفرت می كنیم و به سوی او بازگشت می نمایم. آن گاه 7 بار می گوییم «هذا مقامُ العائذٍٍِ بكَ منَ النّارِ»؛ این است مقام كسی كه از آتش قیامت به تو پناه می برد. و بعد از آن 300 مرتبه       می گوییم : «العفو» و سپس می گوییم: «ربّ اغفرلی و ارحمنی وتُب عَلیَّ انّكَ انتَ التّوابُ الغفُورُ الرّحیم».

احكام نماز شب
1. هشت ركعت به نیت نماز شب و سپس دو ركعت نماز شفع و آن گاه یك ركعت نماز وتر، كه با فضیلت ترین نماز شب، نماز وتر و شفع است و دو ركعت شفع برتر از وتر است.
2. برای نماز شب می توان به نماز شفع و وتر اكتفا كرد، بلكه هنگام تنگی وقت می توان تنها به نماز وتر اكتفا نمود.
3. وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است، و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب می شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیكی های فجر است.
4. جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار. ولی اگر می خواهد نشسته بخواند بهتر آن است كه هر دو ركعت نشسته را یك ركعت ایستاده حساب كند. بنابراین باید هشت بار دو ركعت نشسته و هر دو ركعت به یك سلام كه جمعاً شانزده ركعت می شود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو ركعت هر دو ركعت به یك سلام به نیت نماز شفع و دو بار یك ركعت هر یك ركعت به یك سلام به نیت نماز وتر، ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده ركعت كفایت می كند.
5. شخص مسافر می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
6. جوانی كه می ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.